HET LOONSTROOKJE EN HET LOONZAKJE
Gedurende de wintermaanden presenteren we een aantal gebruiksvoorwerpen en producten die heel normaal waren in de jonge jaren van tante Dora, maar die langzamerhand zijn vergeten. Vaak zijn dat voorwerpen en producten die ooit hoorden bij een spaarzame levenswijze. Vandaag in Dora’s ding: het loonstrookje en het loonzakje met contant geld.
We noemen het nog steeds een ‘loonstrookje’, maar zo’n eigentijds overzicht van loon en ingehouden premies lijkt nauwelijks meer op een ‘strook’. Toen tante Dora jong was, was dat wel het geval. Tot ver in de jaren zestig van de vorige eeuw werden de lonen contant uitbetaald. Eén keer in de maand of één keer in de week moesten de werknemers bij de loonadministratie langs, om hun salaris cash op te halen.
Het geld werd tot op de laatste stuiver netjes afgepast en in een zakje gedaan. Ook nu spreken we nog wel over het geld dat je in je ‘loonzakje’ krijt, al krijgt vrijwel iedereen zijn geld op zijn bankrekening gestort. Maar tot in de jaren zestig zat het geld werkelijk in een papieren zakje. Dat zakje was voorzien van een venstertje, van gaatjes, of was gemaakt van doorzichtig papier, zodat je altijd kon zien of er iets in zat. Dat voorkwam dat mensen een zakje weggooiden waarin geld was achtergebleven.
Afrekening
In of bij het loonzakje kreeg de werknemer een afgedrukte of met de hand geschreven afrekening, waarop vermeld was wat er aan belastingen en premies was ingehouden, en wat er uiteindelijk netto werd uitbetaald. Vooral na de oorlog, toen de loonadministratie steeds meer werd geautomatiseerd, had die afrekening de vorm van een strookje, een beetje als destijds de strookjes tekst op een telexbericht. Op dat strookje werden de bedragen afgedrukt, die in de eerste administratieve geheugenmachines waren opgeslagen.
Het strookje hoorde bij het geld in het loonzakje. Elke werknemer kon zo snel narekenen of de werkgever hem te weinig had betaald. In geval van ontevredenheid werd er natuurlijk meteen geklaagd, zoals een mondig werknemer dat toen deed. Klagen had overigens alleen zin als het zakje nog was dichtgeplakt. Want als het opengemaakt was, dan kon iedereen wel zeggen dat er te weinig in zat, na er eerst stiekem geld uitgenomen te hebben.
Thuis werden de dichtgeplakte, ongeopende loonzakjes meestal meteen door de mannen ingeleverd bij hun vrouwen. Want in de jaren vijftig deden de vrouwen de financiële zaken van het huishouden. Zo was de taakverdeling toen: de man werkte en bracht zijn salaris in, de vrouw zorgde dat het spaarzaam en verstandig werd uitgegeven. De man kreeg hooguit wat handgeld, voor een pakje shag of een rolletje drop. Tante Dora bewaarde de loonstrookjes van haar man zaliger in een blauw fluwelig doosje van Boldoot-eau de cologne. Voor alle zekerheid.
Tegenwoordig krijgt bijna niemand meer contant loon uitbetaald, althans niet officieel. Maar ook de huur wordt niet meer contant geïnd door een meneer die aan de deur komt, zoals vroeger. En de Donald Duck wordt betaald via een automatische incasso, en niet cash één keer in de maand aan de bladenman. Toch herinneren woorden als ‘loonzakje’ en ‘loonstrookje’ nog steeds aan de tijd dat bijna niemand een betaalrekening had bij de bank. Toen was alles nog ‘handje contantje’, zoals tante Dora het nog steeds noemt. Je kunt het je niet meer voorstellen.
LEES MEER: Vorige week hadden we het in Dora’s ding over de wondere wereld van stijfsel:
Follow
