‘ERSATZ’: ALS ER NIETS MEER IS, OF OM JE GEZONDHEID

UIT HET KOOKSCHRIFT VAN TANTE DORA

In haar kookschrift verzamelt tante Dora al jaren smakelijke recepten, spaarzame kooktips en maaltijdsuggesties. Een schat aan inspiratie, opgeborgen in de la van de keukentafel. Gelukkig mag Dora Besparen elke dag in het geheime kookschrift bladeren, en de erin opgeborgen kennis en ervaring met haar lezers delen.

Het Duitse woord ‘Ersatz’ betekent simpelweg: ‘vervanger’. Meestal praten we over ‘Ersatz’, als het gaat om kunstmatige producten die natuurlijk voedsel en natuurlijke dranken moeten vervangen. Vooral in de beide wereldoorlogen was er gebrek aan goederen die in vredestijd normaal op de wereldmarkt te kopen waren, zoals koffie, tabak en thee. Slimme ondernemers brachten vervangers op de markt die ongeveer zoals de echte producten smaakten, maar waarvan de ingrediënten wel te verkrijgen waren. Ersatzkoffie en Ersatzthee dus, bijvoorbeeld.

Foto: Museum Rotterdam

Al in de negentiende eeuw dronken arme mensen geen echte bonenkoffie, maar namaakkoffie. Meestal was die ‘koffie’ gemaakt van plaatselijke ingrediënten zoals cichorei, granen, eikels, en zelfs wortels van paardenbloemen. Goed geroosterd en goed gemengd kreeg je een drank die vaag naar koffie smaakte. De aardappeleters van Van Gogh dronken bij hun eten kommetjes cichoreikoffie. Op het beroemde schilderij wordt het bruine brouwsel zojuist ingeschonken.

Eikeltjeskoffie

In de laatste oorlog werden ook in Nederland allerlei Ersatz-producten verkocht, zoals eikeltjeskoffie en onkruidthee, van suiker gemaakte kunsthoning, bouillonblokjes zonder vleesextract, neptabak, ‘likeur’ zonder alcohol, en jam met veel kleur- en smaakstoffen maar zonder fruit. Het smaakte vaak naar niks, en in de namaakkoffie zat geen opwekkende cafeïne. Maar de consumenten waren zo gehecht aan hun dagelijkse bakkie, dat ze de smaak van nep voor lief namen. Er zat ook niet veel anders op, want echte koffie was er niet meer.

Het Duitse woord ‘Ersatz’ is wereldwijd een begrip geworden. In het Nederlands en in het Engels is het een leenwoord geworden, voor alles wat naar echt zou moeten smaken, maar vooral heel erg namaak is. Zelfs de spellingscontrole van Word herkent het woord ‘Ersatz’ als een Nederlands woord.

Wat heeft de spaarzame Nederlander van nu aan al die wijsheid? Misschien de wetenschap dat een aantal namaakproducten van vroeger tegenwoordig helemaal ingeburgerd is. Denk bijvoorbeeld aan margarine, de kunstboter die tweehonderd jaar geleden, toen Napoleon hier de baas was en er oorlog heerste, werd bedacht als Ersatz voor boter uit koemelk. Uit diezelfde tijd stamt de suiker van suikerbiet, omdat Europa door de oorlogen tijdelijk geen toegang meer had tot rietsuiker uit de tropen.

Bewust

Er zijn tegenwoordig steeds meer mensen die bewust het origineel niet meer willen, ook al is het beschikbaar en kunnen ze het prima betalen. Gezond levende Nederlanders geven soms de voorkeur aan nagemaakte koffie, juist omdát er geen koffie in zit. En een veganist kan zijn tofu toch de smaak van gebakken spekjes geven, door er ‘vloeibare rook’ aan toe te voegen, gedestilleerd uit echte rook.

Tante Dora heeft in haar jonge jaren iets te vaak Ersatz moeten eten en drinken. Sindsdien houdt zij het liever bij echt. Vandaar de uitspraak van Tante Dora:

BETER NIETS, DAN NAMAAK ,

of misschien wel wat anders

LEES MEER: Van al die Ersatz krijg je gewoon trek in echt, in echte boter bijvoorbeeld:

http://www.dora-besparen.nl/de-keuken-van-tante-dora/echte-boter/

De recepten en tips in dit artikel zijn eerder verschenen op Dora Besparen. Ze zijn inmiddels verbeterd en aangepast. Heb je suggesties en opmerkingen? Deel ze onderaan deze pagina of op Facebook, of stuur je mail naar: tante@dora-besparen.nl

Follow