NIET MEER VOOR TE STELLEN: EEN LEVEN ZONDER KOELKAST

door Neef M · Gepubliceerd 31/10/2017 · Bijgewerkt 30/10/2017

We staan er niet meer zo bij stil, maar de koelkast als standaard keukenapparaat voor iedereen is pas een halve eeuw oud. Een kast om voedsel koel te houden is al wat ouder. Honderd jaar geleden had je de echte ijskast: een kast met een compartiment, waarin een groot blok ijs was opgeslagen. De kou van het ijs koelde het voedsel. Het smolt ook langzaam, en moest elke week worden vervangen door een nieuw blok. Daarvoor kwam een ijsmannetje aan de deur.

Die ijsservice was duur, en alleen rijke mensen konden zich zo’n ijskast veroorloven. Pas na de oorlog kwamen elektrische koelkasten op de markt, die door een vernuftig circulatiesysteem de binnenkant van een kast koelden. De eerste koelkasten waren ook aan de prijs. Pas in de jaren zestig werden ze zo goedkoop (en gingen werknemers zoveel verdienen), dat koelkasten ook door ‘gewone’ burgers werden aangeschaft. Sindsdien is het apparaat niet meer uit ons huis weg te denken.

Koele kelder

Vóór de komst van de koelkast in ieder huishouden, konden velen dus niets koel bewaren. Sommigen hadden een koele kelder als opslag, maar drie hoog achter in oud Amsterdam mocht je geen voorraadkelder verwachten. Voedingsmiddelen zoals melk, vlees, kaas en vleeswaren werden in de keukenkast bewaard, en zo snel mogelijk bereid en opgegeten. Anders was het bedorven, zeker in een warme zomer. Daarom deden huisvrouwen ook dagelijks boodschappen: je kon geen vlees voor de halve week kopen, want dat bleef niet goed.

De producten die je in de winkels kon kopen, waren helemaal aangepast aan het koelkastloze huishouden. Om je een aantal voorbeelden te noemen:

Melk Mensen dronken vaak zogenaamde A-melk, die in de melkfabriek was gesteriliseerd. Dan werd ‘ie niet zo snel zuur. A-melk smaakte ook niet zo lekker: een beetje ‘gekookt’. Maar ja, beter niet zo lekkere melk, dan zure melk. Je had ook gezoete, gecondenseerde melk, in een blikje. Die was ook eindeloos houdbaar. Sommige mensen deden het spul in hun koffie, als een soort koffiemelk.
Mosterd Vroeger kon je piepkleine potjes mosterd kopen, ter grootte van een borrelglaasje. Het was niet zo dat mensen weinig mosterd aten, integendeel. Maar een klein potje was sneller leeg, en had daardoor geen tijd om te bederven. Ook de sambal van Conimex zat in piepkleine flesjes. Sambal bederft niet zo snel (bacteriën houden niet van pikant), maar buiten de koelkast gaat de smaak toch achteruit. Hoe eerder het potje leeg was, des te beter.
Vleeswaar Een halve eeuw geleden mocht je in de winkel rustig om een onsje boterhamworst vragen. Een ons is heel weinig, maar je krijgt het in ieder geval op voordat het uitdroogt en opkrult. Misschien is de slechte houdbaarheid van veel vleeswaren de reden, dat de Hollanders zo gek zijn op hagelslag, gestampte muisjes, ontbijtkoek en jam op hun brood? Hagelslag bederft immers niet?
Kaas Kaas werd meestal aan een stuk gekocht. Voorgesneden kaas droogde snel uit, zonder koeling. De kaas werd bewaard onder een kaasstolp, waardoor er in ieder geval geen beestjes op konden komen. Het stuk jong belegen werd vaak wel een beetje zweterig in de zomer. Bijna menselijk, dus. De boter zat in een botervloot: een soort kaasstolp, maar dan voor boter. In een echt warme zomer werd de boter of margarine helemaal papperig. Dan had je in ieder geval geen moeite met het smeren van je brood.

Kortom: drie hoeraatjes voor de koelkast. Door de koelkast kun je meer en grotere porties kopen, en daardoor besparen. Je gooit aangesneden voedsel of aangebroken verpakkingen niet weg, maar bewaart alles in de koelkast voor een volgende keer. Je hoeft bijna niets meer weg te gooien. Ook dat scheelt een boel geld. Bovendien smaakt eten gekoeld vaak veel beter. Lauwe yoghurt en priklimonade op kamertemperatuur? Nee, bedankt!