HET FORNUIS VAN TANTE DORA HEEFT GEEN THERMOSTAAT (SORRY)

De laatste weken kregen we regelmatig vragen over de temperaturen waarop de ovenschotels in onze recepten moeten worden gebakken. Moderne fornuizen kunnen heel nauwkeurig op de juiste temperatuur worden ingesteld, waarna een thermostaat de temperatuur ook inderdaad op een bepaalde hoogte houdt. Een aantal lezers vroeg ons, om bij de recepten de juiste temperatuur te geven. Geen vage aanduidingen als ‘een niet al te hete oven’ of ‘een hete oven’, maar 200 graden, of 175 graden.

Dit is ‘m: het fornuis van tante Dora

We zouden jullie graag willen helpen, maar het oude gasfornuis in de keuken van tante Dora, de plek waar alle recepten worden uitgeprobeerd voordat ze worden gepubliceerd, heeft geen thermostaat. We kunnen je de exacte temperaturen dus niet geven, onmogelijk.

Dordrecht

Het fornuis van tante Dora is een oud type van de firma Dordrecht, gemaakt aan het eind van de jaren vijftig, in een tijd dat je in Nederland alleen zogenaamd ‘stadsgas’ had. Stadsgas werd plaatselijk gemaakt in een gasfabriek, waar kolen zodanig werden verhit, dat er een brandbaar gas ontstond. Dat gas werd opgevangen, in een enorme tank opgeslagen (dat heette een ‘gashouder’), en vandaaruit onder geringe druk via gasleidingen naar de huishoudens getransporteerd.

Zo had je gas in huis, vooral om op te koken. De kachel stookten de Nederlanders vooral op kolen of petroleum. Gas was tamelijk duur, door de ingewikkelde bereiding. Al in de jaren vijftig werd er in het noorden en oosten van ons land aardgas ontdekt. De aardgasbel bleek al snel veel groter dan gedacht. In de eerste helft van de jaren zestig werd besloten om het hele land op het aardgas aan te sluiten.

Warmteopbrengst

Aardgas is veel goedkoper dan stadsgas. Bovendien staat er meer druk op en is de warmteopbrengst veel groter. Dat laatste zorgde voor flinke problemen. De meeste gasfornuizen en gasstellen waren speciaal gebouwd voor het minder fel brandende stadsgas, waar ook minder druk op stond. Zomaar aardgas in die toestellen laten stromen was ronduit levensgevaarlijk. De bestaande gasapparaten moesten dus worden aangepast en omgebouwd.

Die ombouw werd een gigantische klus, waarbij duizenden monteurs in heel het land van huis tot huis gingen. Waar dat kon, werd het apparaat aangepast. Als dat werkelijk niet meer ging, werden de eigenaren schadeloos gesteld, zodat ze een nieuw aardgasfornuis konden aanschaffen.

Geëmailleerd

Het fornuis van tante Dora is ook omgebouwd van stadsgas naar aardgas. Het is dus een heel oud fornuis, maar omdat het van dik, geëmailleerd plaatstaal en geëmailleerd gietijzer is gemaakt, is het onverwoestbaar. En wie wil er nu niet op een antiek fornuis koken, op een fornuis met een heus ‘verhaal’, met een geschiedenis van meer dan een halve eeuw?

Zo’n oud beestje heeft wel een nadeel: de oven heeft geen thermostaat. Daar deden ze niet aan, in de jaren vijftig. Boven de gasknop van deze oven staat een plaatje van een tulband. Maar geen schaalverdeling voor de gasstand of de temperatuur. Je moet maar even luisteren, als je ‘m aanzet: sist het gas hard of zacht? Als het gas hard sist, dan wordt de oven heet, en als het sissen wat zachter klinkt, dan bakt het wat minder hard. ‘Een hete oven’ krijg je, als je de knop helemaal omhoog draait. ‘Een minder warme oven’, als je de knop niet helemaal omhoog draait.

Zo simpel is het. En toch lukken de meeste gerechten prima in zo’n primitieve gasoven. Gewoon een kwestie van gevoel, en af en toe even kijken. Als het in de keuken wat rokerig begint te ruiken, dan kan dat twee dingen betekenen: het gerecht staat te lang in de oven, of de oven is te heet. Koken met gevoel, willen we dat niet allemaal? Ook zonder nauwkeurige temperaturen kun je succesvol in een oven bakken.

Supermodern

Dus: sorry! We kunnen je niet de exacte oventemperaturen geven. Als we schrijven: ‘een niet zo hete oven’, dan moet je zelf maar kijken hoe dat er op jouw supermoderne fornuis mét thermostaat uitziet. En anders kijk je af en toe even in de oven, hoe het gerecht eruit ziet, en snuffelt even hoe het ruikt. Dat gaat best. In de keuken van tante Dora lukt het prima. Succes!

ONDERHOUD

Dat oude fornuis heeft net als oude kachels regelmatig onderhoud nodig. Daar had je vroeger aparte kachel-poets en -zwart voor. Waarschijnlijk kan je dat nog vinden bij echte ijzerhandels of bij de Ouderwetsewinkel in Alkmaar.

LEES MEER: Er staan veel ovengerechten in het archief van tante Dora, zoals deze schotel met broccoli. Te bakken in ‘een niet te hete oven’:

BROCCOLISCHOTEL UIT DE OVEN (VEGETARISCH)

Dit vind je misschien ook leuk...

6 reacties

  1. Dinie schreef:

    Leuk, Ik heb nog een kookboek waarin wel een omrekening staat, zelfs naar de temperatuurscontrole van een kolengestookte oven!
    In dit kookboek hebben ze het wel over onder en bovenwarmte, ik ken wel fornuizen waar je zelf de boven en onderwarmte moet aansteken met een lucifer. Dat heeft me menig naar woord ontlokt als het dan weer niet lukte om ‘m goed aan te krijgen.

  2. izerina schreef:

    Heb je later nooit een oventhermometer gebruikt, om na te gaan of je gok goed was?

    • Neef M schreef:

      Welnee! Niet zo bang zijn voor ‘foute’ temperaturen. Je kunt het een gok noemen, of ervaring en fingerspitzengefühl.

  3. Petra schreef:

    Je zou kunnen denken aan de referentie naar cake(160) appeltaart (175) lasagne(200)pizza(225/250) in een elektrische oven. Bekende gerechten die iedereen wel eens maakt. Dus een onbekende ovenschotel die je net zo bakt als de overbekende appeltaart. Overigens is elke oven anders. Ik bak cake in 45 minuten op 120 graden en na 25 minuten gaat de bovenwarmte uit. Mijn vorige oven deed juist 90 minuten en 180 graden over dezelfde cake. Die 60-75 minuten op 160 graden hoort. Ik heb al mijn vaste gerechten een kwart lager en de helft korter en de bovenwarmte gaat na bijna de helft van de tijd uit.

  4. nicole orriens schreef:

    Wat een bijzondere oven heb je. En grappig ook dat ze destijds dus die temperatuuraanduiding ook niet nodig hadden!

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *